عصمت و ایمان امام علی (ع)

عصمت امام  از جمله مسائلی است که هم مبتنی بر ادله عقلی و هم بر پایه ادله نقلی است.

عصمت امام

از جمله این ادله آن است که اگر امام جامعه معصوم نباشد، نمی‌تواند وظایف امامت را به خوبی انجام دهد. افزون بر اینکه شیعیان امامت را منصبی الهی می‌دانند و بر اساس آیات قرآن مناصب الهی به ظالمان نمی‌رسد.

«لا ینال عهدی الظالمین» از جمله فقرات قرآنی است که این نکته را گوشزد می‌کند که گناه‌کاران به سبب ظلمی که کرده‌اند، نمی‌توانند امام شوند.

با این حالبرخی از گزاره‌های تاریخی یا حدیثی، حاوی عباراتی است که ممکن است این پرسش را ایجاد کند که امامان معصوم نیستند یا در مواردی دچار خطا شده‌اند. از جمله این عبارات، خطبه 216 نهج البلاغه است:

«به يقين من و شما بندگان و مملوك پروردگارى هستيم كه جز او پروردگارى نيست و آنچنان در وجود ما تصرّف دارد كه ما آن‏گونه، قدرت تصرف در خويش را نداريم. او ما را از آنچه در آن بوديم به سوى صلاح و رستگارى راهنمايى كرد، ضلالت را به هدايت تبديل نمود، و بينايى را بعد از كوردلى به ما عطا فرمود»

«فإنّما أنّا و أنتم عبيد مملوكون لربّ لاربّ غيره؛ يملك منّا ما لا نملك من أنفسنا، و أخرجنا ممّا كنّا فيه إلى ما صلحنا عليه، فأبدلنا بعد الضّلالة بالهدى، و أعطانا البصيرة بعد العمى»

مشابه این پرسش نسبت به انبیاء و حتی پیامبر اسلام (ص) نیز مطرح است. (برای مطالعه بیشتر اینجا را مطالعه کنید)

مقصود، گمراهی عموم جامعه است

لکن در فهم این عبارات باید توجه داشت که مقصود این جمله شخص علی بن ابیطالب (ع) نیست بلکه منظور ایشان، جریان عمومی جامعه است نه آنکه عصمت خود یا ایمان خود را خدشه‌دار کنند.

شاهد بر این مدعا توضیح ابن ابی‌الحدید از اندیشمندان اهل سنت در توضیح این عبارات است:

«جملات فوق بالخصوص اشاره به علی ع نیست زیرا او کافر نبود تا اسلام بیاورد بلکه مقصودش مردمان مخاطبش بودند اما این تعبیر را به صیغه جمع بیان کرده که گویا خودش هم داخل در آن جمع است» (1)

علاوه بر این، برخی از اندیشمندان اهل سنت از پیامبر اسلام (ص) نقل می‌کنند که ایشان فرمود:

«دعوت به من و به علی منتهی شد. هیچ یک از ما دو نفر هرگز بر بتی سجده نکردیم، لذا خداوند مرا نبی و علی را وصی برگزید» (2) 

عدم گمراهی امام علی (ع)، عصمت ایشان و اینکه ایشان لحظه‌ای مشرک نبوده است، به گونه‌ای مورد قبول همه مسلمانان است.

این امر تا جایی که اهل سنت که نسبت به بسیاری از صحابه و تمام خلفاء از تعبیر «رضی الله عنه» استفاده می‌کنند، نسبت به امام علی (ع) از تعبیر «کرّم الله وجهه» استفاده می‌کنند.

ابن حجر تصریح می کنند که این تعبیر از این جهت است که امام علی علیه السلام هیچگاه برای بت سجده نکرد بر خلاف سایر صحابه که سابقه بت پرستی داشتند. (3)

چرایی جملات امام علی (ع)

اینکه چرا امام علی (ع) در خطبه‌‌ای که از ایشان نقل شده است، چنین تعابیری به کار برده است، بدان جهت است که حاکم جامعه مخاطبان خود یعنی عموم مردم را با خود همراه سازد.

در واقع به جهت همان چیزی است که در عرف کنونی از آن تعبیر به «به در گفتم تا دیوار بشنود» می‌شود که به معنای آن است که یک سخن را یک نفر در ظاهر به یک مخاطب خاص می‌گوید تا دیگری بشنود در حالی مخاطب اصلی او همان فرد دیگر است.

شبیه این کاربرد در قرآن نیز وجود دارد. قرآن کریم در آیه 23 سوره اسراء به پیامبر (ص) دستور می‌دهد که اگر پدر و مادر یا یکی از آن‌ها به پیری رسیدند، کمترین اهانتی به آن‌ها نکن. این در حالی اس تکه پیامبر (ص) قبل از نبوت، والدین خویش را از دست داده بود.

این گونه دستورات به صورت خطاب به پیامبر است اما مقصود اصلی تفهیم امت است