موفقیت کسب و کار با اخلاق اسلامی
کسب و کار در جهان امروز، صرفاً یک فعالیت اقتصادی نیست بلکه یک نیروی محرک اصلی برای رشد، توسعه و پیشرفت جوامع محسوب میشود. شاید به همین دلیل باشد که امروزه کسب و کار تنها یک مسئله اقتصادی نیست بلکه با سیاست، فرهنگ و … نیز مرتبط است.
بر این اساس، کم نیستند افرادی که موفقیت در کسب و کار برایشان به یک مسئله مهم تبدیل شده است.
یکی از مهمترین عوامل برای موفقیت در کسب و کار، توجه به فرهنگ سازمانی و اخلاق حرفهای در این زمینه است.
خوشبختانه دین اسلام در این زمینه حرفهای بسیاری دارد؛ چراکه بخش مهمی از آموزههای دینی مربوط به اخلاق حرفهای و فرهنگ سازمانی است.
کسب و کار و اخلاق اسلامی
اخلاق اسلامی، بخش مهمی از آموزههای دین اسلام است. از آنجا که دین در جایگاه راهنمایی جامع و کامل برای زندگی فردی و اجتماعی انسان است، در حوزه کسب و کار نیز، میتواند راهنماییهای مفیدی برای انسان داشته باشد. اصول اخلاقی اسلامی از جمله اموری است که میتواند نقش بسیار مهمی در موفقیت و پایداری کسب و کارها داشته باشد. برخی از مهمترین اصول اخلاقی اسلامی که در موفقیت کسب و کار نقش دارند عبارتند از:
- صداقت و امانتداری: یکی از مهمترین اصول اخلاقی در اسلام، صداقت و امانتداری است. یک تاجر مسلمان باید در تمام معاملات خود صادق باشد و به تعهدات خود عمل کند. برای همگان آشکار است که میان صداقت و جلب اعتماد رابطه مستقیمی وجود دارد و همین امر میتواند در بلندمدت کسب و کار شما و کیفیت محصولات را در فضای رقابت پیشتاز کند. البته باید توجه داشت که در این زمینه، زمینههای دروغگویی و خیانت در امانت کم نیستند. حتی گاهی بیصبری صاحبان کسب و کار باعث میشود تا به سرعت به دروغگویی و کاهش کیفیت محصول رو آورند ولی باید بدانید آنچه میتواند شما را در افقهای چند ده ساله در بازار نگه دارد، صداقت و امانتداری است.
- عدالت: در اسلام، عدالت در تمام معاملات و روابط اجتماعی تأکید شده است. یک تاجر مسلمان باید در تعیین قیمتها، کیفیت کالاها و خدمات، و همچنین در پرداخت حقوق کارکنان خود عادل باشد. عدالت یکی از مهمترین ویژگیهای مؤمنان است (نهج البلاغه، نامه 31) در واقع عدالت رکن اصلی کسب و کار است. کسب و کاری که عدالت را سرلوحه فعالیت خود داشته باشد، معمولا تجربه شیرین و لذتبخشی را برای شبکه مشتریان به ارمغان میآورد.
- توجه به جامعه و خدمترسانی: اسلام بر اهمیت خدمت به جامعه تأکید دارد. اهمیت این مسئله تا جایی است که در برخی آموزههای دینی بیان شده است که اگر کسی به امور مسلمین بیتوجه باشد، از دایره مسلمانی خارج است.[1] یک تاجر مسلمان باید کسب و کار خود را به عنوان فرصتی برای خدمت به جامعه تلقی کند و با تولید کالاها و خدمات با کیفیت، ایجاد اشتغال و پرداخت مالیات، به رشد و توسعه جامعه کمک کند. این مسئله از سویی به رشد و توسعه جامعه میکند و از سوی دیگر کسب و کاری که خدمترسانی بیشتر دارد را توسعه میدهد و ضریب موفقیت آن را افزایش میدهد. در واقع میان خدمترسانی صادقانه و منصفانه و موفقیت در کسب و کار، رابطه مستقیمی وجود دارد.
فواید پایبندی به اخلاق اسلامی در کسب و کار
شاید شما هم از بسیاری از افراد شنیده باشید که در گذشته بازارها رونق بیشتری داشتند و کسب و کارها، ضریب موفقیت بالایی برای خود داشتهاند. همچنین حتما شنیدهاید که پایبندی مردم به برخی اصول دینی و انسانی نقش مهمی در این موفقیت داشته است.
اکنون میخواهیم این مسئله را تأیید کنیم. کسانی که به دین، اخلاق و انسانیت پایبند باشند، بهره بیشتری از دیگران خواهند داشت: بخشی از بهرهمندی آنان به شرح زیر است:
- جلب اعتماد مشتریان: مشتریان به کسبوکارهایی که بر اساس اصول اخلاقی اداره میشوند، اعتماد بیشتری دارند و تمایل بیشتری به خرید از آنها دارند.
- ایجاد روابط پایدار: رعایت اصول اخلاقی در کسب و کار، باعث ایجاد روابط پایدار با مشتریان، کارکنان و سایر ذینفعان میشود.
- افزایش بهرهوری: کارکنانی که در محیطی کار میکنند که اصول اخلاقی در آن رعایت میشود، انگیزه بیشتری برای کار دارند و بهرهوری آنها افزایش مییابد. در واقع پایبندی به اخلاق اسلامی، امنیت روانی و اجتماعی را تا حد بسیار زیادی تأمین میکند.
- کسب برکت: در اسلام، کسب درآمد حلال و برکتآور، یکی از مهمترین اهداف زندگی است. با پایبندی به اصول اخلاقی، کسب و کار میتواند به منبع برکت و خیر برای فرد و جامعه تبدیل شود. در واقع برکت چیزی است که ضریب بهرهوری را افزایش میدهد. در مقابل کسب نامشروع، منجر به اختلالهای پیچیده در کسب و کار شما میشود.
چگونه اخلاق را در کسب و کار خود ترویج دهیم؟
برای ترویج اخلاق اسلامی در کسب و کار، پیش از هرچیز بایستی خود شما با گزارههای دینی آشنایی نسبی داشته باشید. اگر چنین ویژگی ندارید، حداقل بایستی با کسانی که اطلاعات کافی و مستند در زمینه امور دینی و اخلاق اسلامی دارند، مشورت کنید. پس از این مرحله، لازم است مراحلی را در دستور کار قرار دهید که در ادامه به نمونهای از آنها میپردازیم:
- آموزش کارکنان: آموزش اصول اخلاقی به کارکنان، میتواند به نهادینه شدن این اصول در سازمان کمک کند. در واقع بسیاری از چالشهای سازمانی افراد ناشی از آن است که کارکنان، اطلاعات کافی در این زمینه ندارند. آموزش میتواند بخش مهمی از این چالش را برطرف کند.
- اهمیت نظارت بر عملکرد: نظارت بر عملکرد کارکنان و اطمینان از رعایت اصول اخلاقی در تمام سطوح سازمان، بسیار مهم است.
- دوری از فرافکنی و خودبینی: فرافکنی و خودپاکیزهبینی منجر به آن میشود که دیگران را مقصر بدانید. در واقع فرافکنی، به معنای نسبت دادن ناکامیها، خطاها و احساسات منفی به دیگران به جای پذیرش مسئولیت شخصی و سازمانی است. اگر شما، کارکنان و سازمان شما به چنین ویژگی دچار باشید، همواره دیگران را مقصر چالشهای خود میدانید و به اشتباه گمان میکنید شما بهترین هستید. این روحیه که در اخلاق اسلامی از آن با عنوان عجب و تکبر یاد میشود مانع رشد و پیشرفت شما خواهد بود. به همین دلیل در آموزههای دینی بیان شده است که عجب مانع فزونی و پیشرفت است.[2]
بر این اساس، فرافکنی و خودبرتربینی تأثیر مستقیمی ب کاهش بهرهوری، تضعیف روابط بین فردی و ایجاد جوّی مسموم دارد.(5 راه خوشبختی و سعادت در اسلام که در همین پایگاه میتوانید مطالعه کنید.)
راه مبارزه با فرافکنی
یکی از عوامل فرافکنی و اینکه افراد خود را مقصر ناکامیها نمیدانند، آن است که شرح وظایف خود را دقیق نمیدانند. به همین دلیل آموزههای اخلاقی اسلامی بر تعیین دقیق وظایف و مسئولیتهای هر فرد و پاسخگو کردن وی تأکید دارند. این امر یکی از موثرترین راهکارها برای مقابله با فرافکنی است. با این روش، هر فرد به جای سرزنش دیگران، بر انجام وظایف خود متمرکز میشود و احساس مسئولیتپذیری در وی تقویت میشود.
در پایان باید توجه داشت که فرافکنی و خودبرتر بینی منجر به کاهش حس مسئولیت میشود ولی عوامل دیگری نیز در این رخداد اثرگذار است که بررس آنها خارج از حوصله این نوشتار است.