شرور و بلایای طبیعی همچون زلزله، سیل، ویروسهایی مثل کرونا و… این سوال برای بسیاری از افراد ایجاد کردهاند که آیا این پدیدهها نتیجه شرور اخلاقی (اعمال ناشایست انسانها) است یا شری طبیعی است؟ این پرسش ناشی از آن است که آیا رفتار بشر مثل گناهان او در بروز اتفاقاتی مثل کرونا مؤثر است یا نه؟
گناه و ناسازگاری با نظام خلقت
گناه به معنای عمل ممنوع شده است که توسط انسان انجام میشود. در واقع انسان به سبب اختیاری که به او داده شده است، میتواند رفتارهایی را انجام دهد که برخلاف نظم و جریان کلی هستی بااند شد و آن را دچار چالش کند.
از اینرو در برخی متون دینی، رفتار انسانی یکی از عوامل فساد در خشکی و دریا معرفی شده است. (روم 41) همانگونه که ایمان و تقوا نیز یکی از عوامل فراوانی و برکت معرفی شده است (اعراف 96 – 98)
علم تجربی در تبیین شرور و بلایا زبان نفی ندارد
البته مسئله ناسازگاری گناه و عالم طبیعت، در علوم تجربی مورد بحث و بررسی نیست بلکه با تحلیل عقلی و توجه به آموزههای دینی به دست میآید. لذا از اینرو ممکن است چنین گمان شود که اگر این مسئله در علوم تجربی مثل زیستشناسی مطرح نیست، پس بر چه اساس میتوان آن را پذیرفت؟
در پاسخ به این پرسش باید دانست نظام هستی مبتنی بر علت و معلول است و هر پدیدهای ناشی از عوامل مخصوص به خود است. علوم تجربی بخش مهمی از این روابط و قواعد را کشف میکند و در مییابد که علت و عاملِ بسیاری از پدیدههای مادی و طبیعی مثل سیل و زلزله چیست.
با این حال علم تجربی، قادر به آن نیست که اثبات کند که عامل دیگر مثل عوامل معنوی در پدیدههای مادی موثر نیستند.
در حقیقت علم تجربی، زبانی اثباتگر دارد و اثبات میکند که «الف» در پدیدار شدن «ب» نقش دارد و علت آن به حساب میآید ولی امور غیرمادی (که قابل تجربه مادی نیستند) را نمیتواند نفی کند و قادر به بیان آن نیست که در کنار «الف»، «ج» نیز در پدیدار شدن «ب» موثر است یا نه؟
اینجا همان عرصهی نقشآفرنیی دین و آموزههای دینی است که در بسیاری از آنها تأثیر رفتارهای ناشایست بر بلایای طبیعی بیان شده است (مائده 49، انعام 6، اعراف 96، نمل 52 و…) در حقیقت دین بیان میدارد که پدیدههای مادی تنها محدود و منحصر به عوامل مادی خودشان نیستند بلکه عوامل معنوی و غیرمادی نیز در آن دخالت دارند.
البته مقصود در دخالت عوامل معنوی آن نیست که امور غیبی (غیرمادی) در عرض امور مادی هستند بلکه رابطه آنها طولی است.
به عنوان مثال بارش باران در نظام مادی خود تحت تأثیر چرخهی ابر و آب و بخار است؛ اما عوامل معنوی نیز در آن دخالت دارد که به این عوامل رابطه طولی دارند نه عرضی؛ یعنی چنان نیست که بارش باران یا ناشی از این چرخه و یا ناشی از آن عوامل معنوی باشد (که در نتیجه با رشد علم تجربی، عرصه عوامل معنوی تنگتر شود) بلکه عوامل معنوی خود در ایجاد و بهبود این چرخه موثر هستند و رابطه طولی با آن دارند.
در روایات نیز به این مهم بیان شده است که گناه در کاهش روزی موثر است [1] یا برخی رفتارها موجب کاهش عمر و دیگر چالشها میشود. [2]
گناه و بلایای طبیعی
البته این به معنای نفی علل مادی نیست بلکه در پدیدار شدن بیماریها و آسیبهای طبیعی علل و عوامل مادی بسیاری دخالت دارند که توسط علوم تجربی تبیین و توضیح میشوند ولی این به معنای نفی تأثیر عوامل غیرمادی (معنوی و غیبی) نیست.
البته توجه به این نکته ضروری است که ادعای این نوشتار آن است که گناه میتواند در برخی مواقع منجر به بروز بلا و مصیبت و رنج شود، ولی چنین نیست که هر بلا و مصیبتی ناشی از رنج و مصیبت باشد؛ بلکه چه بسا برخی بلایای طبیعی در بلند مدت نعمتی برای بشر محسوب شوند (همچون برخی زلزلهها که در بقاء زمین و آزادسازی انرژیهای پنهان آن نقش دارند) و یا آنکه صرفا نقش آزمودن و امتحان بشر را داشته باشند؛ نه ناشی از گناهان او.
