هدف امام حسین علیه السلام از قیام عاشورا چه بوده است؟ آیا امام حسین علیه السلام در رسیدن به اهداف خود موفق بوده است؟ اگر هدف حضرت تشکیل حکومت اسلامی و پاسخ به دعوت کوفیان برای حکومت‌داری بوده، چگونه می‌توان ایشان را در اهداف خود موفق دانست؟
نباید میان هدف نهایی و هدف میانی خلط کرد. به عنوان مثال اینکه گفته می شود که عبادت هدف است، مقصود هدف میانی است برای رسیدن به هدف بالاتری که همان قرب الهی است.
نسبت به قیام امام حسین علیه السلام نیز این چنین است. مسائلی مثل تشکیل حکومت، امر به معروف و یا پاسخ به مردم کوفه نیز به عنوان اهداف قیام امام حسین علیه السلام معرفی می‌شود.
لکن باید توجه داشت که آیا اگر مردم کوفه نامه نمی‌نوشتند یا اگر حکومت تشکیل نمی‌شد، حضرت قیام نمی‌کردند؟!
برای پاسخ به این سوال باید توجه داشت که خود حضرت در پاسخ به مروان نسبت به بیعت گرفتن برای یزید، خود حضرت با تعابیری همچون «علی الاسلام السلام» و «انا لله و انا الیه راجعون» (1) نشان دادند که مصیبتی رخ داده است که باید قیام کرد.
در واقع حضرت برای اسلام قیام کردند و از نابودی اسلام جلوگیری می‌کنند چراکه ایشان امام و مکلف به این امر هستند.
بر این اساس پس اساس حرکت برای اسلام و نجات اسلام از یزید و یزیدیان بوده است ولی نسبت به شکل و جزئیات، عوامل مختلفی می‌تواند اثرگذار باشد. مثلا اینکه نامه مردم کوفه موجب می‌شود که حرکت مکانی حضرت برای این قیام به سمت کوفه باشد. اگر دعوت کوفیان نبود چه بسا حضرت حرکتشان را به سمت دیگری تدارک می‌کردند.
یا مثلا اگر فشار بیعت نبود، شکل قیام به گونه‌ای دیگر بود. در حقیقت هدف اصلی قیام، حفظ و دفاع از اسلام بوده است ولی رهایی از بیعت، پاسخ به کوفیان و … همگی راهکار و ابزارهای این هدف است.
اگر مردم همراهی کنند، امام با مردم قیام را ادامه می‌دادند؛ لذا امام از مدینه که ظرفیت نظامی چندانی نداشت به کوفه رفت که ظرفیت نظامی و امنیتی بیشتری داشت.
مدینه شهری غیرنظامی بود که در واقعه‌ای مثل حرّه توان مقاومت ندارد ولی کوفه شهری بود که در جنگ صفین تا نزدیکی پیروزی بر شامیان پیش رفت. چه بسا به همین دلیل هم امام علیه السلام مسیر کوفه را طی کردند، ولی این به معنای آن نیست که هدف اصلی و نهایی رسیدن به کوفه باشد.
این مهم حتی نسبت به شهادت حضرت هم صادق است. در واقع نه حکومت، نه پاسخ به دعوت کوفیان و نه شهادت، هیچ یک هدف نهایی از قیام نیست. هدف نهایی حفظ و دفاع از اسلام است که می‌تواند ابزارهای مختلفی داشته باشد و هر یک از امور سابق مثل شهادت و حکومت از قبیل همین ابزارها هستند.
اگر دعوت کوفیان صادقانه بود، حضرت از آن طریق اسلام را حفظ می‌کردند. ولی از آنجا که کوفیان صادق نبودند؛ شهادت خویش، فرایند حفظ اسلام را فراهم آود.
بدین جهت است که در نوشته‌ها و تحلیل‌ها از قیام عاشورا هم تشکیل حکومت و هم شهادت به عنوان هدف معرفی می‌شود؛ ولی این‌ها همگی اهداف میانی و ابزار هستند. تشکیل حکومت وظیفه حضرت است (نه حق که قابل اسقاط باشد) و حضرت برای آن حرکاتی انجام دادند ولی هدف نهایی نبود.
شهادت هم چنین است. تعابیری همچون «ان الله قد شاء أن یراک قتیلا» (2) نیز هدف را نشان نمی‌دهد بلکه صرفا اراده الهی در حوزه ابزار و راهکار را نشان می‌دهد. در واقع این قبیل تعابیر نشان می‌دهد که اراده الهی بر این بوده است که از طریق شهادت اسلام و روشنگری‌های اهل بیت علیهم السلام حفظ شود.
اساسا مبتنی بر این نگرش، قیام حضرت نه تنها نتیجه‌بخش بوده است بلکه امروزه شاهد آن هستیم که حضرت به هدف نهایی خود که حفظ اسلام بوده است نیز رسیده‌اند.
