لزوم حجاب (پوشش) سر برای بانوان

قبل از هر چیز بایستی توجه داشت که احکام شرعی و جزئیات آن‌ها لزوما در آیات قرآن بیان نمی‌شود بلکه گاهی در احادث و روایات معتبر بایستی به دنبال جزئیات دستورات دینی بود. با این حال نسبت به مسئله حجاب و برخی از حدود حجاب در قرآن می‌توان به آیۀ 31 سورۀ نور اشاره کرد.

پوشش سر در آیه‌ی31 سوره نور

«و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فروبندند و شرمگاه خود را حفظ كنند و زینت خود را مگر مقدارى كه پیداست [در برابر كسى‏] آشكار نكنند و روسری‏هاى خود را روى گریبان‏هایشان بیندازند و زینت خود را آشكار نكنند مگر براى شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [هم‌كیش خود] یا بردگان زرخریدشان یا خدمتكارانشان از مردانى كه ساده‌لوح و كم‌عقل‏اند و نیاز شهوانى حس نمى‏كنند یا كودكانى كه [به سنّ تمیزدادن خوب و بد نسبت به امیال جنسى‏] نرسیده‏اند. و زنان نباید پاهایشان را [هنگام راه‌رفتن آن‌گونه‏] به زمین بزنند تا آنچه از زینت‏هایشان پنهان مى‏دارند [به‌وسیلۀ نامحرمان‏] شناخته شود. و [شما] اى مؤمنان! همگى به‌سوى خدا بازگردید تا رستگار شوید.» .[1]

در این آیه احکام متعددی دربارۀ نگاه‌کردن، حد پوشش و حجاب، و محارم بیان شده است، اما درخصوصِ «کمیت» و مقدار حجاب واجب، دو عبارت از آیه مربوط به بحث ماست:

پوشش شرمگاه

در صدر آیه به بانوان مؤمن دستور داده می‌شود که شرمگاه خویش را حفظ کنند: ﴿وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ﴾. براساسِ روایات، هرجا در قرآن «حفظ فرج» ذکر شده است به معنای عفت جنسی و پاکدامنی است به‌جز در این آیه که مراد «پوشاندن شرمگاه از چشم دیگران» است.[2]

حجاب سر و مسئلۀ روسری (خمار)

دستور دیگرِ آیه آن است که زنان «خمار»شان را بر «جیب»شان افکنند: ﴿وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیُوبِهِنَّ﴾. «خمار» در لغت به معنای «پوشاندن» است[3] خمار در عرف، نامی شده است برای آنچه زن با آن سر خود را می‌پوشاند، و جمعش خُمُر است.[4] نیز در لسان العرب آمده است: خمار چیزی است که زن با آن سرش را می‌پوشاند.[5]

در تفاسیر نیز خمار به معنای روسری و سربند گرفته شده است: خُمُر به معنای مقنعه‌ها و جمع خمار است و عبارت از پوشش سر زن است که اطرافش روی سینۀ او قرار می‌گیرد.[6] واژۀ «جیب» از كاربردهای قرآنی‌اش برمی‌آید كه به معنای گریبان است: ﴿وَ أَدْخِلْ یَدَكَ فی‏ جَیْبِك﴾.[7]‏

محدوده روسری

اما این دستور قرآنی چه محدوده‌ای را دربرمی‌گیرد و هدف از آن چیست؟

در شماری از تفاسیر تصریح شده است كه جیوب در اینجا كنایه از «صدور» است و مقصود، لزوم پوشیده نگه‌داشتن گردن و سینه[8] است. ظاهر آیه و نیز روایت شأن نزول[9] این معنا را تأیید می‌كند. بنابراین، پوشیدن سر و سینه و نیز گردن – البته با اندكی تردید- ضروری است. سر ازآن‌رو باید پوشیده شود كه آیه، پوششی در حد روسری را مفروغ‌عنه دانسته است.

سینه نیز باید پوشانده شود؛ زیرا در آیه افكندن حاشیۀ روسری بر گریبان الزامی دانسته شده است. به‌نظر می‌رسد لزوم پوشیدن گردن نیز ازآن‌روست كه افكندن روسری بر سینه به‌طور معمول گردن را نیز می‌پوشاند.

اما دربارۀ ستر مو، برخی از مفسران[10] و فقیهان[11] وجوب آن را از آیه برداشت كرده‌اند. می‌توان گفت نهی از آشکارکردن زینت: ﴿لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ﴾ شامل موی سر نیز می‌شود؛ چه به‌طور قطع موی سر از مهم‌ترین زینت‌های فرد است .

پوشش سر در احادیث

در احادیث نیز روایاتی مبنی‌بر لزوم پوشیدن خمار و پوشش سر برای دختری كه به سن بلوغ رسیده است، وجود دارد، ازجمله: «عبدالرحمن‌بن‌حجاج گوید: از امام کاظم علیه السلام پرسیدم: دختربچۀ نابالغ چه زمانی باید سر خود را در برابر نامحرم بپوشاند و برای نماز مقنعه بپوشد؟ فرمود: لازم نیست سر خود را بپوشاند تا زمانی که به سن بلوغ برسد.» [12]

از سوی دیگر، در چند روایت، مو یكی از زینت‌های زن شمرده شده است كه باید در برابر نامحرم پوشیده ماند. در روایت صحیحۀ بزنطی آمده است: «امام رضا علیه السلام فرمود: نوجوان پسر در هفت‌سالگی برای نماز مؤاخذه شود، و زن لازم نیست موی سر خود را از او بپوشاند تا زمانی که پسربچه به مرحلۀ بلوغ برسد.»

مفهوم این روایت بر لزوم پوشش موی سر زن در برابر نامحرمی که به مرحلۀ بلوغ رسیده است دلالت دارد؛ چه بازبودن موی سر در برابر پسر نوجوان به عدم‌بلوغِ او مشروط شده است. [13]

بزنطی در روایت صحیحۀ دیگر می‌گوید: «از امام رضا علیه السلام پرسیدم: آیا برای مرد جایز است به موی سر خواهرخانم خود نگاه کند؟ فرمود: نه مگر آنکه سالخورده باشد.» [14] البته این روایت به‌طور مستقیم دربارۀ نگاه است و حرمت نگاه‌کردن، با وجوب پوشاندن ملازمه ندارد و صرفاً نشان می‌دهد که موی سر زن جزء زینت‌هایی است که مرد نامحرم نمی‌تواند به آن نگاه کند.

از روایت ذیل نیز می‌توان دریافت که موی سر زن زینت است و مشمول حکم ﴿لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ﴾ قرار می‌گیرد؛ زیرا پوشاندن هرگونه زینت زن از دید نامحرم لازم است مگر موارد استثناشده، و استثنای موی سر در هیچ دلیل معتبری نیامده است.

روایت چنین است: «هرگاه یکی از شما قصد ازدواج کند، همان‌گونه که دربارۀ [زیبایی] صورت زن تحقیق می‌کند، از موی او نیز بپرسد؛ چراکه مو یکی از دو زیبایی است.» [15] 

____________________________________________

بر گرفته از کتاب «حجاب اجباری؛ آری یا نه؟»