تکامل: نظریه ای همچنان در بحران کتابی است از مایکل دنتون و به ترجمه زینت خدایی که در416 صفحه توسط انتشارات پارسیک به چاپ رسیده است. این کتاب با زیر سوال بردن تکامل داروینی، فصل الخطاب بودن این نظریه به عنوان توضیحی جامع برای تنوع و پیچیدگی حیات روی زمین را مورد مناقشه قرار می‌دهد و نظریات جدیدی را در این حوزه مطرح میکند. این کتاب که ابتدا در سال 1986 منتشر شد، بحث و جدل گسترده‌ای را در جامعه‌ی علمی و فراتر از آن برانگیخت و الهام بخش بسیاری از منتقدان تکامل داروینی بوده است؛ به ویژه که امروزه مسئله تکامل داورینی به عنوان یکی از مسائل مورد توجه آتئیسم نیز مطرح است. (در همین پایگاه میتوانید درباره آتئیسم تماشا و مطالعه کنید)
دین و نظریه تکامل
انسان امروز، میمون دیروز… حتما تا به حال این گزاره به گوش شما هم خورده است؛ اما ماجرا چیست؟
نظریه تکامل تدریجی داروین یکی دیگر از دستاویز هایی است که با پوشش علمی که دارد آتئیسم را بر نفی حقانیت ادیان و به تبع آن موجودیت خداوند تشجیع میکند؛ خداناباوران از طریق این نظریه میکوشند خلقت اولیه و دفعی آدم را که ادیان به آن تصریح میکنند زیر سوال برده و در پی آن اصل خدا و دین را ناموجه و موهوم جلوه بدهند.
نظریه تکامل تدریجی با اتکا به اصولی همچون انتخاب طبیعی، بقای اصلح، فرگشت، جهش ژنتیکی، مشابهت ژنتیکی، مشابهت بقایای برخی ساختارهای فیزیولوژیکی در جانداران مختلف و … در پی بیان این مطلب است که ساختار های پیچیده ارگانیسم های موجود، حاصل یک تکامل تدریجی طولانی مدت است که از موجودات تک سلولی شروع شده و تا پدید آمد پیچیده ترین ساختارها همچون انسان ادامه داشته است
و بر همین اساس هر چه در نسل حیوانات به عقب برگردیم، به اجداد واحدی می رسیم. بنابر این موجودی همچون انسان با توجه به مشابهت ژنتیکی و ساختاری که با شامپانزه دارد و با تبار شناسی و بررسی اجدادی، به یک احتمال منسوب به هموست. و اینگونه است که این اصل زیستی به یک نتیجه الهیاتی و فلسفی ختم میشود که پیش تر بیان شد.
محتوای کتاب
با وجود آنکه نظریه تکامل امروزه به نظریه‌ای رایج و مشهور تبدیل شده است ولی دنتون در این کتاب، با بررسی اصولی که این نظریه بر آن استوار است تراز علمی هر یک را بررسی کرده و احتمالات جدی دیگری که در این مسیر نادیده گرفته شده اند را هم بیان میکند. برای مثال :
- داروین، پیچیدگی بیولوژیکی انواع را محصول تغییر تدریجی و فزاینده آنها در طول زمان میداند که بواسطه انتخاب طبیعی رخ داده اند. اما دنتون با شواهدی که ذکر میکند معتقد است این نظریه قادر به توضیح برخی ویژگی های اصلی این پیچیدگی بیولوژیکی نیست.
- به عنوان مثال دنتون نمونه‌هایی از پیچیدگی غیرقابل کاهش، مانند سیستم‌های مولکولی پیچیده موجود در سلول‌های زنده را به عنوان شواهدی در برابر مکانیسم تدریجی پیشنهاد شده توسط داروین برجسته میکند و استدلال میکند که این ساختارهای پیچیده نمی‌توانند از طریق یک سری مراحل کوچک و افزایشی تکامل یافته باشند، و پیشنهاد میکند که توضیحات جایگزین، مانند طراحی هوشمند، ممکن است قابل‌قبول‌تر باشد.
- دنتون استدلال میکند که ظهور ناگهانی اشکال پیچیده‌ی حیات در پیشینه‌های فسیلی، معروف به انفجار کامبرین، دیدگاه تدریجی تکامل را به چالش می‌کشد و احتمال وجود مکانیسم‌های دیگری را پیشنهاد میکند.
- او همچنین مفهوم همسانی که یکی دیگر از ادله تکامل داروینی است و میگوید ساختارهای مشابه در ارگانیسم‌های مختلف شواهدی از اصل و نسب مشترک هستند را مخدوش دانسته و به نمونه هایی اشاره میکند که در آنها ساختارهای همولوگ (همسان) از مسیرهای رشدی متفاوت ناشی می‌شوند.
این کتاب علاوه بر نقد تکامل داروینی، نظریه‌های جایگزین تکامل، مانند تعادل نقطه‌گذاری شده و ساختارگرایی را بررسی میکند که دیدگاه‌های متفاوتی در مورد مکانیسم‌های محرک تغییر تکاملی ارائه می‌دهد. دنتون استدلال میکند که این مدل‌های جایگزین بینش‌های ارزشمندی را در مورد الگوها و فرآیندهای تکامل ارائه می‌دهند و انحصار داروینیسم را در جامعه‌ی علمی به چالش می‌کشند.
مایکل‌دنتون، با تخصص هایی که در حوزه زیست‌شناسی،بیو شیمی و دیرینه‌شناسی دارد نقدی علمی درباره پارادایم‌نوداروینیسم ارایه می‌دهد. استدلال‌های او به‌شکل متقاعدکننده‌ای پیشنهاد می‌دهند زیست‌شناسی مدرن به‌صورت نابالغی ایده‌های نوع‌شناسی، ذات‌باوری، ساختارگرایی و قوانین اشکال زیستی را به‌عنوان رویکردهای جایگزین آینده‌دار درباره منشا تنوع و پیچیدگی بیولوژیکی، کنار می‌گذارند.
مخاطبان کتاب
خواندن این کتاب را به تمام علاقه‌مندان و دانشجویان زیست‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم. «تکامل: نظریه‌ای همچنان در بحران» یک کاوش فکری و برانگیزاننده در مورد نقاط قوت و محدودیت‌های نظریه‌ی تکاملی مدرن است. تحلیل دقیق و رویکرد میان‌رشته‌ای مایکل دنتون، خوانندگان را به تجدیدنظر در مفروضات خود در مورد ماهیت زندگی و مکانیسم‌های تکامل دعوت میکند. چه دانشمند، یک فیلسوف، یا صرفا یک خواننده کنجکاو و علاقه‌مند به مسائل بزرگ هستی باشید، این کتاب دیدگاهی قانع‌کننده و روشنگر در مورد بحث‌های جاری پیرامون منشاء و توسعه‌ی حیات بر روی زمین ارائه می‌دهد.
برشی از کتاب تکامل؛ نظریه ای همچنان در بحران
زیست‌شناسان به مدت دو قرن به دو دیدگاه مقابل در زمینه اساس طبیعت اشکال زیستی معتقد بودند. یکی از آنها ساختارگرایی (شکل‌گرایی) و دیگری کارکردگرایی نامیده می‌شد. این دو دیدگاه متفاوت در نظم‌زیستی را استفان جی گولد در کتاب ساختار تئوری تکامل چنین عنوان میکند:
گرچه بیش‌تر موجودات به‌خوبی با محیط اطراف و شرایط زیستی خود سازش می‌یابند اما از طرح‌های آناتومیکی نیز که بر تمامی شرایط فایق می‌آیند، برخوردارند. با وجود این، دو اصل کارکردگرایی و ساختارگرایی ظاهرا از جهات گوناگونی با هم در تضاد هستند. چرا در ساختارهایی که باید به اشکال خاصی منتهی شوند، ساختار پایه‌ای آنها از هومولوگ‌ها یا هم‌ساخت‌هایی که هم‌اکنون هیچ کارکرد مشترکی را نشان نمی‌دهند، منشا می‌گیرد؟ (مانند مثال داروین در مورد دست یا باله جلو در پستان‌داران)
تعیین یک اصل یا اصلی دیگر به عنوان بنیاد علّی زیست‌شناسی تقریبا موضع هر دانشمند را نسبت به جهان موجودات زنده و دلایل نظم آن مشخص میکند. آیا ما باید طرح نظام طبقه‌بندی کلی را به عنوان اصل قبول کنیم و سازش‌پذیری‌های منطقه‌ای را به عنوان بدایعی محدود در نظام عظیم کلی در نظر بگیریم؟ یا این سازگاری‌های موضعی خود سازنده کل سیستم از صفر تا صد هستند؟ این دو دستگی به منازعات و بحث‌های اساسی در زیست‌شناسی پیش‌داروینی منجر میشود.
ساختارگرایی
براساس پارادایم ساختارگرا، بخش قابل توجهی از نظام حیات و هر موجود زنده درواقع نتیجه محدودیت‌ها یا عوامل رایجی است که از خصوصیات اساسی فیزیکی سیستم‌های حیاتی و ماده زیستی ناشی میشود. به عبارت دیگر بخشی از نظام زیستی منشا گرفته از سازگاری در جهت اقناع نتایج کارکردی نیست. یکی از ساده‌ترین مثال‌های این نوع نظم ساختارگرایانه، دیواره غشا است که براساس قوانین فیزیکی و صفت آب‌گریزی چربی‌های تشکیل‌دهنده آن و بدون در نظر گرفتن تاثیرات کارکردی‌ای که می‌تواند ارایه دهد، لایه نازکی روی سطح سلول می‌سازد.
این فشارهای درونی یا «قوانین اشکال زیستی» آن‌گونه که در قرن نوزدهم به آنها رجوع می‌شد درواقع اعتقاد بسیاری دانشمندان پیش از داروین برای محدودکردن روش‌هایی بود که براساس آنها موجودات در طرح‌ها و انواع محدودی ساخته می‌شدند. دقیقا مانند قوانین اشکال شیمیایی یا کریستالی که ساختارهای شیمیایی و کریستالی را به تعداد مشخص و قانون‌مندی محدود میکنند.
براساس این دیدگاه بسیاری از اشکال پایه‌ای حیات به روشی که سایر اشکال طبیعی بر آن اساس شکل می‌گیرند ظاهر شده ـ‌نهایتا از خود نظام‌بخشی ماده و اصالت جهان‌شمولی دارند. ساختارگرایی ـ‌حداقل در حالتی که در قرن نوزدهم در نظر گرفته می‌شد و در مدلی که من این‌جا از آن دفاع می‌کنم این را که انواع اصلی حیات و همچنین پروسه کلی تکامل در کره زمین در طبیعت تعبیه شده‌اند، شرح می‌دهد. بنا بر این نظر، حیات آن‌طور که پس از داروین به آن نگاه شد، ساخته «زمان و شانس» نیست؛ بلکه بخشی قابل پیش‌بینی و ضروری از کل جهان هستی است.
نویسنده کتاب «تکامل: نظریه‌ای همچنان در بحران»
مایکل جان دنتون (متولد 25 اوت 1943)، زیست‌شناس مولکولی و بیوشیمی‌دان با ملیت بریتانیایی-استرالیایی است که عضو ارشد مرکز علم و فرهنگ موسسه دیسکاوری و دارای مدرک دکترای بیوشیمی است. دنتون در سال 1969 مدرک پزشکی را از دانشگاه بریستول و دکترای بیوشیمی را از کینگز کالج لندن در سال 1974 دریافت کرد. او از سال 1990 تا 2005 پژوهشگر ارشد گروه بیوشیمی در دانشگاه اوتاگو، داندین، نیوزیلند بود.
دنتون در نقد نظریۀ تکاملِ داروینی تنها نیست و هر روز بر شمارِ منتقدان این نظریه افزوده میشود که در میان آنها چهره‌های صاحب‌نام زیادی در حوزه‌های مختلف علم و فلسفه دیده می‌شوند.
_____________________________________________
روش تهیه کتاب
خوانندگان محترم میتوانند نسخه الکترونیکی این کتاب را از طاقچه و نسخه چاپی آن را از سایت ایران کتاب تهیه بفرمایند.
