ولتر، نویسنده ادیب و فیلسوف شهیر فرانسوی است که در سال 1694 میلادی در پاریس چشم به جهان گشود. وی مقدمات علوم را نزد روحانیون ژوزوئیت فرا گرفت و در سال ۱۷۱۱ مدرسه را ترک کرد و به محفل ادبی معبد راه یافت که بیشتر کسانی که در آن شرکت می جستند از لحاظ افکار و عقاید دینی مورد سوءظن سازمانهای مذهبی و دولتی بودند .
از آنجایی هیچ انسانی ذاتا عالم به حقایق امور به دنیا نمی آید؛ ولتر هم از این قاعده مستثنی نیست. وی ادوار فکری مختلفی را پشت سر نهاده است و در هر دوره حقایق جدیدی برایش آشکار می شد و این امر به وضوح در رشد علمی آثارش دیده میشود.
نویسنده «اسلام از نظر ولتر»
اسلام از نظر ولتر نام کتابی است از دکتر جواد حدیدی، نویسنده محقق و مترجم ایرانی. از پیشینه علمی این چهره ماندگار میتوان به تحصیلات حوزوی وی در شهر قم و فارغ التحصیلی در رشته ادبیات فرانسه از دانشگاه ژنو و تهران نام برد. وی همچنین عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز بوده است.
«اسلام از نظر ولتر» چه می‌گوید؟
دکتر حدیدی در این اثر به بازشناسی ولتر به عنوان چهره بنام در فرهنگ و تمدن غرب می‌پردازد. این کتاب با استفاده از روش نظم تاریخی به بررسی تحولات و تطورات فکری ولتر پرداخته و به این پرسش پاسخ میدهد که ایا اساسا ولتر آنطور که منتقدان او میگویند ضد دین و پیام آوران آن بوده است یا خیر؟
وی در این تحقیق میکوشد تا به این پرسشها پاسخ دهد که در اوایل قرن هیجدهم اروپاییان چگونه به اسلام میاندیشیدند؟ ولتر در چه تاریخی با اسلام
آشنا شد و مأخذ و منشأ افکارش چه بود؟ چه انگیزه ای نخست او را به نکوهش و سپس ستایش از محمد (ص) و پیروانش وادار کرد؟ این کتاب طی چهار بخش به این سوالات پاسخ میدهد.
دکتر حدیدی در ابتدا به وضعیت اسلام در آغاز قرن هیجدهم می پردازد و خاطر نشان می کند که در آغاز عصر روشنگری نویسندگانی که در باب اسلام قلم می زدند، دو دسته بودند که در دو جبهه مخالف صف آرایی کرده بودند گروه اول کسانی که به پیروی از راویان متعصب مذهبی بهتانهای بزرگی بر محمد (ص) نهاده، داستانهایی ناروا به او نسبت می دادند. ولی این روایات و اشتباهات مدت زیادی مقبول همگان قرار نگرفت و در نیمه دوم قرن هفدهم، کشیشان خود به مسخره بودن آن پی بردند و بر آن شدند که درباره اسلام اطلاعات دقیق تری کسب کنند.
یکی از نقاط عطف در زندگی ولتر نمایشنامه موهن فناتیسم (۱۷۳۹) بود که به گمان خودش بزرگ ترین شاهکارهای ادبی او بود. این نمایشنامه اولین اثر ولتر درباره اسلام بود که تحت تأثیر القائات کشیش ها و بر اساس داستانی ساختگی نوشته شده بود که در آن چهره ای زننده از پیامبر اسلام به تصویر میکشد. هر چند بعد ها اصلاحاتی در آن بوجود آورد و نظرش به کلی درباره ایشان تغییر کرد و آنقدر مجذوب و درگیر مطالعه زندگی حضرت محمد (ص) شد که او را چنین توصیف کرد: این محمد (ص) دوست گرامی ام مرا نسبت به شما تنبل کرده است زیرا فرصت نوشتن نامه را از من گرفته است. (مکاتبات، ح ۱۲ ، ص101)
به هر حال، ولتر پس از رسوایی نمایشنامه اش خود را با این پرسشها مواجه میدید که راز گسترش اسلام چیست و پیروان محمد (ص) تا چه حد از مزایای تمدن و پیشرفت علوم بشری برخوردارند؟
مطالعه عمیق اسلام توسط ولتر
ولتر پس از واقعه نمایشنامه به مطالعه عمیق اسلام پرداخت و محمد (ص) را چنان شناخت که با محمد (ص) نمایشنامه هیچ گونه همانندی نداشت. اولین تحول آن بود که کشف کرد که پیامبر (ص) نه تنها مرام ستاره پرستی را ترویج نکرد – اتهامی که مبلغان و کشیشان اسلام را بدان متهم می کردند – بلکه مفهومی از الوهیت را به ارمغان آورد که از تثلیث مسیحی به مراتب برتر و بالاتر است.(برای مطالعه بیشتر درباره ولتر و عقایدش به یادداشتی با عنوان «گرایش ولتر به اسلام و قرآن» در همین پایگاه مراجعه کنید)
کشف دیگر او برتری علمی و معنوی مسلمانان قرون نخستین اسلام بر مسیحیان است. به گفته وی در دوران توحش و نادانی پس از سقوط امپراتوری روم، مسیحیان همه چیز مانند هیئت شیمی طب ریاضیات و غیره را از مسلمانان آموختند و از همان روزگار به سوی آنان روی آوردند. وی سپس از مورخان مسیحی سخت انتقاد کرد که چرا فتوحات اسلام و پیشرفتهای معنوی و علمی آنان را مسکوت گذاشته اند؟!
بر اثر این انقلاب درونی ولتر حتی در داوری خود در مورد پیامبر اسلام تجدید نظر کرد و برای نخستین بار پس از پنجاه سال زندگی ادبی و ۴۰ سال مطالعات تاریخی و مذهبی حقیقت را باز یافت و گفت: محمد (ص) بی گمان مردی بسیار بزرگ بود و مردانی بزرگ نیز در دامن فضل و کمال خویش پرورش داد. قانونگذاری خردمند، جهانگشایی توانا فرمانروایی دادگستر و پیامبری پرهیز کار بود و بزرگترین انقلاب روی زمین را پدید آورد.
ساده‌لوح؛ اسلامی‌ترین رمان ولتر
نویسنده در ادامه بحث به رمان ساده لوح می پردازد . ولتر در این رمان از همه چیز علوم ادبیات الهیات مسائل اجتماعی و مسائل سیاسی حتی از اسلام سخن به میان می آورد ولی جنبه اخیر آن هرگز مورد توجه ناقدان ادبی قرار نگرفته است؛ زیرا بر روابط افکار ولتر و فلسفه اسلامی وقوف نداشتند و حال آنکه «ساده لوح» اسلامی ترین رمانهای ولتر است. این رمان حاصل سی سال مطالعه ولتر درباره اسلام است و چکیده افکار اسلامی ولتر را به خواننده می آموزد.
ولتر مدافع دین محمد (ص)
بخش سوم کتاب «اسلام از نظر ولتر» ، عنوان ولتر مدافع دین محمد (ص) و مخالف دین عیسی را بر خود نهاده است. وی در این بخش تطورات فکری ولتر از سال ۱۷۶۳ تا ۱۷۷۸ را بررسی کرده است. سال ۱۷۶۳ در تاریخ افکار ولتر مرحله ای نهایی بود؛ زیرا در این سال به دنبال عمری جست و جو درباره اسلام تصویر جدیدی از محمد (ص) و پیروانش در ذهن او پدیدار شد.
پیشامدهایی مانند سوزاندن فرهنگ فلسفی و مشاهده شکنجه های پیروان مسیح افکار ولتر را ثبات داد و بر خشم به مسیحیان سخت گیر و توجه به مسلمانان رئوف و مهربان افزود. از این رو بر همه فضایل پیروان مسیح خط بطلان کشید
ولتر و کتاب «شرعیات مردی شریف»
اولین کتابی که در آن ولتر آشکارا از مسلمانان دفاع کرد شرعیات مردی شریف است. در اینجا ولتر بر این باور است که اصول کنونی دین اسلام همان اصولی است که محمد (ص) به مسلمانان آموخت و هیچ کس در آن تغییری نداده است؛ اما مسیحیت فعلی از هر لحاظ غیر از دین عیسی (ع) است. از اینروست که ولتر از خدای انسان نمای مسیحیان به نوعی کینه داشته است. در واقع در دیانت مسیحیت، سه عامل بزرگ یعنی جنبه بشری خدا، ستمکاری او و اسراری متناقض روح ولتر را آزار می داد
راه‌های دریافت کتاب
نسخه چاپی این کتاب را از اینجا دریافت کنید.
نسخه الکترونیکی کتاب را از اینجا دریافت کنید.
